Menselijk maatwerk leidt tot beter beleid in het sociaal domein
Met de uitslag van de gemeenteraadsverkiezingen op zak gaan formateurs aan de slag met het formeren van een nieuw college van B&W. Dit doen zij met de erfenis van het vorige college. Die bestaat voor een belangrijk deel uit de verdere vormgeving aan de decentralisatie van de Wmo, de Participatiewet en de Jeugdwet, die in 2015 een feit werd. Het armoedebeleid en de schulddienstverlening waren al aan de lokale overheid toevertrouwd. In 2015 ratificeerde Nederland ook het VN-Verdrag over de rechten van mensen met een beperking. Ratificatie verplicht de overheid iedereen, met of zonder beperking, een gelijkwaardige uitgangspositie te bieden. De Brede Raad 010 heeft sindsdien het college van B&W geadviseerd over het beleid in het sociaal domein, mede op basis van het VN Verdrag. Hoewel veel goed gaat, is er nog werk aan de winkel. Dat werk wil de Brede Raad 010 graag in samenwerking met de gemeente blijven doen. Om te beginnen door in dit stuk aan te geven waar het volgens ons beter kan. Bedoeld voor de politici aan de formatietafel voor een nieuw college van B&W.
Uitdaging nieuw college
De uitdaging voor het nieuw te vormen college van B&W ligt bij het ook voor de minderheid passend maken van het beleid. Uit de verhalen waarmee Rotterdammers bij de Brede Raad 010 aankloppen, blijkt dat het sociaal beleid van de gemeente niet iedereen dient. Deze verhalen vormen de basis voor de adviezen die de Brede Raad 010 uitbrengt. De Brede Raad 010 is er van overtuigd dat het mogelijk is voor de gemeente Rotterdam om haar beleid ook aan te laten sluiten bij de behoeften van deze groep door de toepassing van maatwerk en integrale samenwerking; samenwerking tussen gemeentelijke afdelingen maar ook tussen de gemeente en organisaties die in het sociaal domein actief zijn en de organisaties onderling. De meeste mensen hebben problemen die niet op één afdeling van de gemeente zijn op te lossen. Zoals Kim Putters van het SCP bepleit: ‘veel mensen hebben te maken met een stapeling van problemen. Ze hebben bijvoorbeeld schulden en moeite om een woning te vinden.’ Volgens hem moet de overheid daar beter op inspelen: ‘De overheid maakt beleid vanuit één van die onderdelen. In de dagelijkse werkelijkheid van mensen komt dat samen.’ De Brede Raad 010 herkent dit bij vrijwel elk verhaal dat Rotterdammers vertellen.
Rode draden
Behalve concrete aanbevelingen aan het nieuw te vormen college ziet de Brede Raad 010 in alle verhalen die Rotterdammers met ons delen natuurlijk ook een aantal rode draden die de aandacht verdienen.
Vertrouwen
Zo is er een algemeen wantrouwen jegens de overheid. Niet alleen in Rotterdam, maar in het algemeen. De overheid heeft inmiddels een reputatie van onbetrouwbaar en doorspekt van vriendjespolitiek (provincie Limburg) en van wantrouwend jegens inwoners (kindertoeslagaffaire). Het huidige college heeft een hoopgevende eerste stap gezet door Rotterdamse slachtoffers van de kindertoeslagaffaire versneld te compenseren Dit geeft aan dat de gemeente er voor haar burgers wil zijn en dat is precies wat sommige Rotterdammers soms missen. Hopelijk wordt onderling vertrouwen weer de basis van hoe gemeente en burger zich tot elkaar verhouden. De Brede Raad 010 denkt hier graag in mee.
Communicatie
Een andere rode draad gaat over de communicatie van de gemeente met Rotterdammers. In vrijwel elk verhaal dat Rotterdammers ons vertellen, komt aan de orde dat zij niet begrijpen wat de gemeente nu precies bedoelt met bepaalde regels. Vooral de uitzonderingen op bepaalde regels, zoals die bestaan bij de aanvraag van een persoonsgebonden budget, zijn voor velen onduidelijk. Aan de gemeente de uitdaging haar communicatie zo aan te passen, dat deze aansluit op haar inwoners. Waarbij ook oog blijft voor laaggeletterdheid. Communicatie is dus een blijvend punt van aandacht, waarover de Brede Raad 010 graag adviseert.
Wijkgericht werken
Een derde rode draad is het gemis aan wijkgericht werken en samenwerken. Veel Rotterdammers vertellen ons ontmoetingspunten in de wijken te missen. De ontmoetingsplekken zijn er wel, maar Rotterdammers moeten die ook als natuurlijke vindplaats van zowel informatie als gezelligheid gaan ervaren. Juist in wijken komt aan het licht dat partijen minder goed samenwerken dan zou kunnen. Sterk voorbeeld is hoe verschillende zorgaanbieders met gespecialiseerde dienstverlening in bepaalde flats bij cliënten komen. Hoeveel efficiënter zou het zijn als zij samen konden optrekken? Wij zijn ervan overtuigd dat hiermee zorg passend en efficiënt geleverd worden, waardoor het vertrouwen van Rotterdammers in de gemeente verbetert.
Er gaat al veel goed …
Het huidige college heeft een aantal stappen gezet. De meeste uitkeringsgerechtigden krijgen de uitkering die hen toekomt. De meeste mensen met een beperking kunnen gebruik maken van de (hulp)middelen die zij nodig hebben. De meeste jongeren ontvangen de ondersteuning waardoor zij zich kunnen ontwikkelen. De meeste mensen met schulden doen met hulp van de gemeente hun best met een regeling schuldenvrij te geraken.
We zien verbeteringen. Zo is in de schulddienstverlening de KBR map (Krediet Bank Rotterdam) begrijpelijker geworden. Er is één trajectbegeleider en je hoeft niet meer aan verschillende mensen steeds opnieuw je verhaal te vertellen. Ook is de bejegening van mensen bij Werk & Inkomen verbeterd. Op het gebied van re-integratie en werk is veel verbeterd, mede dankzij de adviezen van de Brede Raad 010. In de (O)GGZ is sinds 2018 veel verbeterd: passende woonruimte met passende begeleiding en/of ondersteuning, zodat zij zoveel mogelijk gewoon kunnen meedoen in de maatschappij, komt steeds meer in het vizier. Zo is de waakvlamfunctie, waarin ondersteuning alleen wordt ingezet wanneer nodig, ingevoerd na advies van de Brede Raad 010. Ook is de kinder-check opgenomen in het standaardprotocol. Uit het advies ‘Casusregie in de jeugdzorg’ van de Brede Raad 010 zijn vrijwel alle adviezen overgenomen. Het advies ‘In eigen beheer’ over het beleidsplan Wmo en Jeugdhulp, was een mooi voorbeeld van co-creatie waarbij vooral in het voortraject veel adviezen zijn meegenomen in de uiteindelijke beleidsvorming. Het advies ‘PGB: telt elk kind mee?’ stelt onder meer aan de orde dat het iets uitmaakt in welke wijk een kind opgroeit omdat wijkteams verschillend omgaan met aanvragen voor een pgb. Het advies is in het stadhuis positief ontvangen. Door Rotterdam Onbeperkt is er intern bij de gemeente meer zicht op de Rotterdammer met een beperking. Aan deze verbeteringen heeft de Brede Raad 010 door zijn advisering een bijdrage geleverd, waaruit moge blijken dat het huidige college zeker open heeft gestaan voor voorstellen tot verbeteringen van het sociaal beleid. Niettemin blijft er altijd wat te wensen over. Het belang van klantgericht werken lijkt te zijn doorgedrongen.
… er blijft ruimte voor verbetering!
Mede dankzij de Brede Raad 010 is in 2019 de onafhankelijke cliëntondersteuning (OCO) geïntroduceerd in Rotterdam. In diverse adviezen heeft de Brede Raad 010 een lans gebroken voor een goed zichtbare en bereikbare onafhankelijke cliëntondersteuning. Hier valt nog steeds een wereld te winnen. Wie nu op de website van de gemeente zoekt, ontdekt dat OCO in Rotterdam wel geboden wordt, maar moeilijk vindbaar is. De bekendheid van de OCO bij Vraagwijzer en wijkteams moet beter. Bekendheid van OCO in het algemeen moet beter. Ideaal zou het zijn als mensen contact kunnen hebben met één persoon die op basis van een integraal persoonlijk plan en een integraal budget zorgt voor de toekenning van wat nodig is om een waardig leven te leiden. Zolang de gemeente die stap niet zet, is uitbreiding van OCO zeer gewenst.
Vervoer
De gemeente werkt met Rotterdam onbeperkt aan de uitvoering van de Lokale Agenda Toegankelijkheid (LAT). Bij inclusie hoort ook toegang tot voorzieningen zoals sportfaciliteiten en hulpmiddelen. De gemeente heeft een contract met een doelgroepenvervoerder om mensen met een beperking hiertoe in staat te stellen. Om te kunnen participeren is het voor mensen met een beperking van het grootste belang activiteiten, bijeenkomsten en privé-afspraken te kunnen bezoeken. Doelgroepenvervoer is hiervoor het middel. Bij de Brede Raad 010 blijven signalen binnenkomen over chauffeurs die ronduit onbeschoft zijn, chauffeurs die geleidehonden weigeren ook als zij aangekondigd zijn, of chauffeurs die het maar niet lukt het opgegeven adres te bereiken. Een nieuw college zou zich nog eens kunnen buigen over het contract dat het met de doelgroepenvervoerder afsluit.
Bovendien horen leden van de Brede Raad 010 nog steeds verhalen over hulpmiddelen die vaak niet toereikend of maatwerk zijn, maar oud en met weinig geen onderhoud. Zo kan een ‘fiets’ ter beschikking worden gesteld, maar dan wel één met ‘vierkante wielen’. Reparatie duurt vaak ruim een week.
Toegankelijkheid verkiezingen
Tijdens de landelijke verkiezingen in maart 2021 bleek dat niet op alle aangekondigde stemlocaties voorzieningen voor mensen met een beperking daadwerkelijk aanwezig waren. Ook tijdens de verkiezingen voor kandidaten voor de wijkraden bleken er in maar drie van de 39 wijken voorzieningen voor doven en slechthorenden en voor blinden en slechtzienden aanwezig. In de aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen van dit jaar zou de gemeente dit kunnen verbeteren door mensen met een beperking nadrukkelijker te betrekken bij het toegankelijk maken van stemlocaties.
Wijkteams
De wijkteams zijn in Rotterdam moeilijk benaderbaar voor de gemiddelde Rotterdammer en al helemaal voor de Rotterdammer die moeite heeft met de taal, stress ondervindt door zijn financiële positie of anderszins onzeker is over zijn toekomst. De route via de Vraagwijzer is moeizaam en geeft het gevoel van het kastje naar de muur gestuurd te worden.
Bij de invoering van de Jeugdwet en de Wmo waren uitgangspunten als ‘één huishouden, één plan en één regisseur’, ‘hulpverlening zo kort als mogelijk, zo lang als nodig’, ‘geef de professional de ruimte’ en ‘bevorder integrale samenwerking’ veelbelovende startpunten voor een beter beleid dat burgers ‘in hun kracht zou zetten om zelfredzaam door het leven te gaan’. We horen echter nog regelmatig dat goede begeleiding onvoldoende van de grond komt. Wij verbazen ons hierover. Een nieuw college zou Rotterdammers in de gelegenheid moeten stellen rechtstreeks met wijkteams contact op te nemen. De praktijk in andere steden, bijvoorbeeld in Utrecht en Vlaardingen, laat zien dat dit niet tot een groter beroep op voorzieningen leidt, wel tot een grotere tevredenheid over de dienstverlening door inwoners. Voorwaarde is dan wel dat de professionals in de wijkteams de ruimte krijgen om naar eigen inzicht voor cliënten te doen wat zij nodig achten. Dit stelt ons inziens medewerkers in staat maatwerk toe te passen.
Oog voor woningtekorten
Het advies Langer Thuis van de Brede Raad 010 is meegenomen in het masterplan van de gemeente. Goed is de aandacht voor tussenvoorzieningen, thuisflats en de woonmakelaar. Een experiment met zes ouderenhubs toont positieve resultaten. In Rotterdam is met de aankomende dubbele vergrijzing ruimte voor wel zestig ouderenhubs. Voor 70-75 jarigen appartementen vooral. Want er is nauwelijks iets te vinden, zeker niet qua koop. En voor jongeren moet het weer mogelijk worden een start op de woningmarkt te maken. De gemeente kan bijvoorbeeld in een nieuw te formuleren Woonvisie doelen stellen om de enorme tekorten aan betaalbare woningen in de sociale huursector voor senioren, jongeren en mensen met een beperking op te lossen.
Inkoopbeleid
Contracteer instellingen op basis van concrete prestatie-eisen, hoge mate van participatie van cliënten en de samenwerking met andere instellingen. In onze ogen zouden bijvoorbeeld zorgaanbieders efficiënter kunnen werken als zij van elkaars specialismen gebruik maken. De huidige aanbestedingsregels staan veel vormen van samenwerking in de weg. Afschaffing van dit soort regels zou een mooie eerste stap zijn op weg naar betere samenwerking. De zorg zou bijvoorbeeld meer gebundeld in de wijk georganiseerd kunnen worden. Een complete aanpak met meer verbinding. In dit verband heeft de Brede Raad 010 het college van B&W geadviseerd over de keten Zorg Welzijn Wonen. Zodra de gemeente heeft gereageerd, publiceert de Brede Raad 010 dit advies.
Joint venture tussen gemeente en wijk
Ook denken we dat er een joint venture zou moeten komen tussen de gemeente en de wijk, bijvoorbeeld om ervoor te zorgen dat in elke wijk de zorg geleverd kan worden die daar nodig is. Daar moeten ook materiële zeggenschap en financiën bij horen. De wijkraden zouden hierin een belangrijke rol kunnen spelen als zij hiervoor de faciliteiten zouden krijgen. Meer eigen slagkracht voor wijkraden zou een oplossing zijn.
Klachten
De gemeente moet beter bereikbaar zijn voor klachten. Bij klachten bijvoorbeeld over de geleverde zorg moeten Rotterdammers in gesprek met de aanbieder terwijl de gemeente er voor verantwoordelijk is dat men de hulp krijgt die nodig is. Burgers hebben het gevoel niet gehoord te worden als zij niet bij de gemeente terecht kunnen als de aanbieder in hun ogen tekortschiet. De gemeente zou klachten kunnen aangrijpen als signalen waarvan ze kan leren voorzieningen beter in te richten.
Zelfhulpinitiatieven
Faciliteer initiatieven van kwetsbare Rotterdammers zelf, bijvoorbeeld via ontmoetingspunten en projecten voor dagbesteding, participatie en gezondere leefstijl. Betrek Rotterdammers die direct te maken hebben met een regeling bij het ontwikkelen, monitoren en evalueren van die regeling. Werk aan de vormgeving van integrale oplossingen samen met Rotterdammers, maak gebruik van vrijwilligers met ervaringsdeskundigheid.
Participatiewet
Bijzondere bijstand is bijna nooit mogelijk. Je ontvangt direct een afwijzing en het is zo ingekleurd bezwaar en beroep op niets uitdraaien. Ruimhartigheid en oog voor de cliënt zouden op hun plaats zijn.
Jeugdzorg
Er zijn nog steeds lange wachtlijsten. Afspraken worden vaak niet nagekomen, regelmatig ontvangen jongeren niet de juiste zorg. Door het niet doen van hun werk door hulpverleners, worden jongeren bij de rechter ontboden en krijgen ten onrechte een veroordeling. Aldus de verhalen die leden van de Brede Raad 010 beluisteren. De Jeugdzorg staat heel nadrukkelijk in de belangstelling vanwege de aangekondigde extra bezuiniging. Veel gemeenten komen hiertegen in het verweer. Dat zou een nieuw college ook kunnen doen.
Samenwerken
Door de aard van het werk krijgen leden van de Brede Raad 010 vaker te maken met wat er mis is in het sociaal domein dan met wat goed gaat. Als alles goed is geregeld, hebben mensen nu eenmaal minder de neiging dit kenbaar te maken dan wanneer er iets mankeert. De Brede Raad 010 wil vooral wijzen op wat beter kan om iedere Rotterdammer volwaardig mee te laten doen. Uitgangspunt is altijd dat we aandragen wat fout gaat om bespreekbaar te maken hoe het beter kan. De Brede Raad 010 hoopt op een mooi coalitieakkoord en een ambitieus nieuw college van B&W in 2022 waarmee de Brede Raad 010 graag wil samenwerken.